محمد زکریای رازی پدر شیمی ایران. روز ۶ دی هر سال بنام دانشمند بزرگ ایرانی زکریای راضی ثبت شده است. دانشمندی که در شهرری بدنیا آمد و دوران کودکی و تحصیلاتش را در این شهر گذراند. او در شعبان سال ۲۵۱ هجری متولد شد و در سال ۳۱۳هجری نیز از دنیا رفت. رازی یعنی اهل ری. مانند ساروی که به ساکنان اهل ساری گفته می‌شود.
ابوبکر محمد ابن زکریای رازی، دانشمند بزرگ ایرانی کاشف الکل و از بزرگترین دانشمندان علوم پزشکی،شیمی، ریاضی،ستاره شناسی و فلسفه در عصر خود بوده است.
رازی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی خود، در شهرری بیمارستانی ساخت که در آنجا خود طبابت و رسیدگی به بیماران را برعهده گرفت. در همین بیمارستان شاگردانی را نیز آموزش داده و برخی کارهای آزمایشگاهی و دارو سازی را نیز انجام میداد.
در آن زمان بغداد مرکز بزرگ علمی دوران و جانشین دانشگاه جندی شاپور بود. رازی برای آموختن علم به بغداد سفر کرد. مدتی نامعلوم در آنجا اقامت گزید و به تحصیل علم پرداخت. سپس ریاست بیمارستان «معتضدی» را برعهده گرفت. پس از مرگ معتضد خلیفه عباسی، وی دوباره به ری بازگشت و کار در بیمارستان ری را ادامه داد. او تا پایان عمر در این شهر به درمان بیماران مشغول بود. رازی در آخر عمرش نابینا شد. درباره علت نابینا شدن او روایت‌های مختلفی وجود دارد، ابو‌ریحان بیرونی سبب کوری رازی را، کار مداوم با مواد شیمیایی چون بخار جیوه می‌داند.
فعالیت‌های رازی در زمینه شیمی و داروسازی
رازی پیش از آنکه به امر پزشکی روی بیاورد تحصیل در زمینه شیمی را شروع کرده بود. وی نخستین کسی است که بواسطه دانشی که در این زمینه کشف نموده بود، اجسام را به سه گروه جمادی، نباتی و حیوانی تقسیم‌بندی نمود. همین تقسیم‌بندی اولیه که رازی متناسب با علم و وسایل آزمایشگاهی آن‌زمان به وجود آورده بود، پایه علم شیمی قرار گرفت. به همین علت او به عنوان پایه‌گذار علم شیمی شناخته شد. از او به‌عنوان پدر علم شیمی در ایران نام برده می‌شود.
در دوران‌های گذشته، علم شیمی را کیمیاگری می‌نامیدند. علمی که از تبدیل عناصر به یکدیگر صحبت می‌کند. رازی به این علم خیلی علاقمند بود. درصدد یافتن پاسخ‌های علمی برای تغییرات بوجود آمده بر روی عناصر بود. تلاش‌های زیادی در این زمینه نمود و آثار مکتوب با ارزشی نیز در زمینه تبدیل مواد به یکدیگر از خود بجای گذاشته است.
نگرش ذره‌یابی، یا نگرش اتمیستی که امروزه محققان علوم خصوصا در دانش شیمی بکار می‌برند، از جمله روش‌هایی بوده که رازی در تحقیقات خود بکار می‌گرفت. مطالبی که از محمد زکریای رازی به ما رسیده، نشان‌دهنده این نگرش اتمیستی او برای تشریح و تبدیل مواد به یکدیگر است.
کشفیات رازی در زمینه شیمی
کشف‌های زیادی در زمینه علم شیمی را به رازی نسبت داده‌اند که از جمله آن‌ها عبارتند از:
۱- کشف الکل
۲- تاثیر محیط قلیایی برای تهیه اسید سولفوریک
۳- تاثیر کلرید آمونیوم (تاثیر آب آ‌هک بر نوشادور) که از آن اسید کلریدریک بدست می‌آید.
۴- تاثیر سرکه بر مس و تهیه زنگار که با آن زخم‌ها را شستشو می‌دادند.
۵- سوزاندن زرنیخ و بدست آوردن اکسید آرسنیک ( مرگ موش).
۶- تهیه اسید سیتریک از نارنج
۷- ساخت داروهای سمی آلکالوئيدی برای درمان بیماری‌ها
فعالیت‌های رازی در حوزه پزشکی
رازی علاوه بر آنکه یک شیمیدان بود، طبیبی حاذق و پزشک عالیقدری نیز بود. بعد از گذشت قرنها، هنوز بعضی از عقاید وی در طب امروزی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بعضی از خدماتی که در زمینه طب به رازی نسبت داده می‌شود عبارتند از:
۱- رازی از اولین پزشکانی است که تجربه و آزمایش را وارد طب نمود.
۲- او اولین کسی است که استفاده از محصولات شیمیایی را وارد طب کرد.
۳- توانست بین آبله و سرخک تفکیک قائل شود. برای هریک مداوای خاص خود را دنبال نماید.
۴- تاثیرات اصراف در مصرف دارو را شناخت و معرفی نمود و مداوای با غذا را جایگزین نمود.
۵- از اولین پزشکان جراحی است که به جراحی و معالجه سنگ کلیه اقدام نمود.
کتاب خوراکی‌ها از رازی بجای مانده و بدست ما رسیده است. این کتاب سرمایه گرانقدری در مورد شناخت منافع و مضار خوراکی‌هاست که یک دوره کامل بهداشت تغذیه محسوب می‌شود.
فعالیت‌های رازی در حوزه دین و فلسفه
رازی به خدا و ماوراءالطبیعه اعتقاد داشت، اما به وحی و نبوت اعتقادات مرسوم را نمی‌پذیرفت. او معتقد بود که همه انسا‌نها قدرت و توانایی رسیدن به معرفت و دانایی را دارند . هیچ‌کس در این زمینه بر دیگری برتری ندارد. اما باید شرایط کسب دانایی و معرفت را برای آدمیان مهیا نمود. این سخنان رازی موجب شد که خشم علمای اسلامی آن‌روزگار علیه او برانگیخته شده و بعضی او را ملحد خواندند.
رازی در زمینه فلسفه نیز به فلسفه ارسطویی- افلاطونی رایج در روزگار خود قناعت نکرد. آنرا پاسخگوی هزاران سوال موجود در زمینه فلسفه و بحث وجود نمی‌دانست. او با دایره معلوماتی که در زمینه علوم، دین، جامعه شناسی، طب، ریاضیات و دیگر علوم بدست آورده بود، در زمینه فلسفه، عقاید خاص خود را داشت. او هرگز تسلیم افکار مشاهیر نمی‌شد. هر اطلاعاتی را که از پیشینیان به او رسیده بود را مورد تجربه و مشاهده قرار میداد تا درستی آنرا دریابد.
در دیدگاه فلسفی رازی، جهان جایگاه شر و رنج است. اما تنها راه نجات، عقل و فلسفه است. رازی می‌گوید: «روان آدمیان از تیرگی‌های این عالم پاک نمی‌شود و نفس‌ها از این رنج‌ها رها نمی‌گردند مگر از طریق فلسفه».
راضی فلسفه را اینطور تعریف می‌کند: «چون فلسفه تشبه به خداوند عزوجل است به قدر طاقت انسانی و چون آفریدگار بزرگ در نهایت علم و عدل و رحمت است.پس نزدیک‌ترین کسان به خالق، داناترین و عادل‌ترین و رحیم‌ترین ایشان است.
ویژگی رازی در این بود که بنای فلسفه‌اش را نه بر مبنای دو فرهنگ مسلط یونانی و اسلامی، که بر مبنای فلسفه ایرانی و بابلی و هندی پایه گذاری کرده بود. مهم‌ترین سؤال فلسفی او این بود: اگر خداوند خالق جهان است، چرا پیش از خلق جهان، جهان را خلق نکرد؟
درگذشت رازی
محمد زکریای رازی پدر شیمی ایران در تاریخ ۵شعبان ۳۱۳ ه.ق در ری وفات یافته‌است. اما مکان اصلی آرامگاه رازی نامعلوم است.
