استاد روح‌الله خالقی از معدود هنرمندان بنام کشورمان است. که نقشی ویژه در بازسازی و تکامل موسیقی اصیل ایرانی داشته است. استاد خالقی را می‌توان به حق از جمله هنرمندان ویژه ایران شمرد. که در عصر هجوم سبک‌های غربی و زوال موسیقی سنتی جانانه سر برافراشت. او همه زندگی پربار هنری خویش را صرف بازشناسی و حراست از تاریخ هنر موسیقی ایران زمین نمود. و نقش ویژه آنرا در عرصه هنری ایران زمین بارز نمود.
خالقی و آموزش موسیقی نزد کلنل وزیری
روح‌الله خالقی ۱۶ ساله بود که به محضر کلنل وزیری درآمد و موسیقی را آموخت. علاقه و شیفتگی خالقی با ذوق هنری بی‌بدیلش موجب گشت که در ۱۹سالگی به عنوان استاد در مدرسه موسیقی ایران پذیرفته شود. او همچنان که به تدریس ویلون و تئوری موسیقی مشغول بود، توانست تحصیلات خود را تا مقطع لیسانس در رشته ادبیات فارسی ادامه دهد.
دو سال به پایان تحصیلات خالقی نمانده بود که شهرداری تهران «کافه بلدیه» را تاسیس نمود. این کافه نیاز به یک دسته ارکستر داشت و بدنبال هنرمندی با صلاحیت برای اینکار بودند. در میان هنرمندان موجود آن‌زمان نهایتا پیشنهاد این کار به روح‌الله خالقی داده شد و او نیز پذیرای آن گردید.
بیشتر بخوانید
ابوعمار اشک فلسطین
سالروز اعدام دکتر حسین فاطمی؛ مردی مثل خورشید
ستارخان سردار بزرگ انقلاب مشروطه
گام بلند و تاثیرگذار روح‌الله خالقی در عرصه موسیقی سنتی و اصیل ایرانی، تاسیس «هنرستان موسیقی ملی» ایران بود که زمینه ساز اصلی باوری هنرمندان دیگری در عرصه موسیقی ملی ایران گردید.
آثار روح‌الله خالقی
در بررسی‌های علمی و فرهنگی خالقی نسبت به موسیقی اصیل ایرانی، او به نکته مهمی پی برد که گفت: اگر آهنگ‌ها به شکل چند صدایی نوشته و اجرا گردند، موجب شور و کاسته شدن از حزن و اندوه آن می‌گردد. سپس با مطالعه زیاد در آثار هنرمندان اروپایی که در مورد چند صدایی کردن موسیقی گام‌های موفقیت‌آمیزی برداشته بودند، توانست این مهم را به سرانجام رساند. تجربیات گرانبها و تلاش وقفه ناپذیر استاد خالقی در این زمینه، موجب گشت که پس از آن قطعات موسیقی به صورت چند صدایی نوشته شوند. این گام هرچند کوچک و کمتر مورد توجه قرار گرفته شده، موجب تحولی شگرف در ارائه آثار بعدی گردید که همه موفقت‌های در این زمینه، از نتایج تلاشهای وقفه ناپذیر استاد خالقی در این زمینه است.
میراث استاد خالقی
از جمله میراث ارجمند استاد خالقی کتاب‌ها و مقالاتی است که در زمینه موسیقی اصیل ایرانی نگاشته است. کتاب «نظری به موسیقی» که در دوجلد مدون شده است. از ارزشمند‌ترین منابع برای دانش‌پژوهان موسیقی ملی ایران است که همچنان از منابع اصلی می‌باشد.
استاد خالقی با مجلات «موزیک ایران»، «موسیقی» و «چنگ» همکاری فعالی داشت. او با استفاده از این رسانه‌ها، توانست دستاوردهای خود را در زمینه گام‌ها، ریتم، وزن و گوشه‌های موسیقی ایرانی، به گوش دوستداران این هنر ایرانی برساند.
خلق سرود «ای ایران»
رهی معیری و اشعار نابش خیلی مورد توجه خالقی بود. اشعار غنی و پربار معیری مورد توجه خاص استاد بود. آنها را دستاویز کار رشد و ارائه دستاوردهای هنری خود در زمینه هنرهای بدیع خود در زمینه موسیقی نمود.
حسین گل‌گلاب شاعر موفق و برجسته‌ای بود که در این دوران مصممانه به یاری استاد خالقی شتافت. تا در مقابل هجوم موسیقی غربی، موسیقی اصیل ایرانی را نجات دهد. هرچند که بسیار کسان تلاشهای او را بیهوده پنداشته و تحت تاثیر هجوم موسیقی غربی، معتقد بودند که باید با موج توفانی که وزیدن گرفته همراه شد. اما حسین گل گلاب با ارائه برجسته‌ترین اثر ماندگارش که «ای ایران» نام دارد. با کمک و همراهی استاد خالقی، ثابت نمود که اصالت موسیقی ملی ایران از دست رفتنی نیست. به همه طعنه‌زنان و منتقدان ثابت نمودند که باید موسیقی ناب ایران را از گرد و خاک ایام بیرون کشید و آنرا درقامتی نوین عرضه کرد.
سفر به فراخنای هنر ملی
باید که به فراخنای این هنر ملی سفر کرد و تمامی گوشه‌ها و زاویه‌های آنرا که در پستوهای نم کشیده تاریخ ایران در حال زوال هستند را از نو احیا نمود.
شاعر دلسوخته ایران زمین حسین گل گلاب در این زمینه می‌گوید: «در خانه خود نشسته بودم. سربازان اشغالگر روس و انگلیس در کوچه‌ها رژه می‌رفتند و از هیبت آنها رعشه بر اندام میهن دوستان می‌افتاد. با شنیدن صدای پای سربازان، بسیار تحت تأثیر قرار گرفته و این شعر را سرودم که استاد خالقی برای آن آهنگی تنظیم نمود».
اجرای سرود ملی میهنی ای ایران
سرود ملی میهنی «ای ایران» در روز ۲۷ مهرماه سال ۱۳۲۲ ، برای اولین بار در تالار دبستان نظامی دانشکده افسری اجرا شد. اجرای قوی این آهنگ با همراهی گروه کر و تک‌خوانی استاد حسین بنان صورت گرفت. از آن پس بود که هر ایرانی با شنیدن آهنگ «ای ایران»، در میان سستی و زبونی حاکمان وقت و حمله و هجوم بیگانگان، جایگاه تاریخی و ملی خود را باز شناخت و در سینه مهر کرد.
فوت روح‌الله خالقی
سرانجام زندگی پربار استاد خالقی، چنگ در چنگ شدن با یک بیماری سرطان معده بود. او بعد از چند عمل جراحی و تحمل درد ناشی از آن، سرانجام در روز ۲۱ آبان ۱۳۴۴ چشم از جهان فرو بست. پیکر استاد خالقی در گورستان ظهیر‌الدوله تهران دفن شد و مزار دوستداران او گردید. به همت دختر این هنرمند، گلنوش خالقی، موسسه‌ای در واشینگتن تاسیس شده که به حفظ و اشاعه آثار او می‌پردازد.
